Feiten, fictie, fake – introductie Techthics jaarthema
Hoe, als christen, te leven in een wereld waar de grens tussen feit en fake verdwijnt? Met die vraag leidde Jakob Maljaars (bestuurslid en commissielid content) het jaarthema “Feiten, Fictie, Fake” in tijdens de gehouden expertavond op 8 juni 2021. Onderstaand Jakob zijn inleiding:
Dat wetenschap en techniek invloed hebben op de mens is een gedachte die al zo oud is als de Grieken. In een geschrift van Plato staat het verhaal van de Egyptische godheid Thoth die één van zijn uitvindingen – het letterschrift – aanprees bij de koning Thamus. Die was op zijn beurt echter niet zo gecharmeerd van deze vondst. Het zou volgens hem alleen maar leiden tot verslechtering van het geheugen, en een schijn van wijsheid creëren.
Waar Thamus zich dus heel goed bewust van was: techniek laat ons als mensen niet onberoerd. Techniek doet iets met de mens. Techniek geeft iets, maar techniek neemt ook iets. Vaardigheden, ambachten en manieren van communiceren worden onherkenbaar – en wellicht onherstelbaar – getransformeerd. Waar zo’n honderdvijftig jaar geleden de snelheid van een boodschap nog begrensd werd door de snelheid van paard en zeilschip, raast informatie nu – letterlijk – met de snelheid van het licht de wereld over.
“Techniek geeft iets, maar techniek neemt ook iets. Vaardigheden, ambachten en manieren van communiceren worden onherkenbaar – en wellicht onherstelbaar – getransformeerd.”
Maar wat betekent het concreet voor ons om te leven in een hoogtechnologische samenleving? In het leven van alledag, in ons maatschappelijk functioneren, in het staan als christen in deze maatschappij? Kunnen we elkaar überhaupt vinden in de stelling dat techniek niet neutraal is, dat technologie onze blik op de werkelijkheid verandert? Hoe dan? En hoe daar als christen vervolgens mee om te gaan? Volgens Techthics zijn dit vragen die om bezinning roepen. Deze vragen zijn ook niet los verkrijgbaar, maar vereisen een moreel kader. Dat is tenminste wel de logische consequentie als we het er over eens zijn dat technologie niet neutraal is.
Het jaarthema van Techthics biedt een platform om deze discussie aan te zwengelen binnen de doelgroepen politiek, onderwijs en bedrijfsleven in de christelijke achterban. Liefst ook in een kruisbestuiving. We hebben het jaarthema als titel meegegeven: Feiten, fictie, fake – Over technologie en onze blik op de werkelijkheid. Drie aspecten dus. Feiten. Dat klink positief, en dat is het zeker. Het is niet fair om techniek slechts negatief te duiden, integendeel. Vooruitgang in de medische wetenschap is niet los te zien van technologische ontwikkelingen, om slechts één voorbeeld te noemen. Tegelijk hopen we dat we hier ook in de spiegel kunnen kijken:
wordt er niet al te snel geschermd met “feiten”, “wetenschappelijk bewijs” en “het kwantificeerbare”? En wordt er niet al te vaak gedacht in puur technische oplossingen? Trouwens, in hoeverre bepalen Google en consorten wat “een feit” is? En hoe makkelijk is het tegenwoordig eigenlijk om digitaal je eigen “feiten” te creëren, en bevestigd te worden in vooringenomen standpunten?
Met dat laatste zijn we de grens overgestoken van feit naar fictie. De wereld van informatiebubbels en informatiefuiken. Hoe voorkomen we dat onze jongeren, gemeenteleden, of onze lezerskring hierin verstrikt raken? Wanneer we echter de reikwijdte van het begrip “fictief” een beetje oprekken tot “virtueel”, zien we dat ook op het gebied van het “virtuele” de zaken niet zo zwart-wit liggen. Techthics maakt per slot van rekening ook dankbaar gebruik van digitale technologie voor het organiseren van digitale meetings.
Dat zulke virtuele ontmoetingen ook gemakkelijk fake kunnen zijn, weet men trouwens inmiddels ook in de Tweede Kamer. Hoewel in dit geval een pot schmink volstond om de buitenlandcommissie om de tuin te leiden, is op het terrein van deep fakes steeds meer mogelijk met geavanceerde algoritmes. Allerlei vragen rondom toepassingen van zulke algoritmes daargelaten, rolt de vraag op ons af: “Hoe als christen te leven in een wereld waar de grens tussen werkelijkheid en het virtuele steeds verder uitgegumd wordt?”
“Hoe als christen te leven in een wereld waar de grens tussen werkelijkheid en het virtuele steeds verder uitgegumd wordt?”
Kortom: genoeg vragen en uitdagingen. Zowel op fundamenteel als meer praktisch niveau. Techthics doet voor de doordenking van het jaarthema dan ook graag een beroep op de input van professionals uit het bedrijfsleven, politiek of onderwijs. Om de vragen scherp te krijgen, om handvatten te formuleren, maar ook om onderling kennis en ervaring uit te wisselen. In ieder geval hopen we dat de discussies, artikelen en andere uitingen – hoe veelkleurig ongetwijfeld ook – in ieder geval één houvast ademen. Een houvast wat door David samengevat wordt in Psalm 4: “Velen zeggen: Wie zal ons het goede doen zien? Verhef Gij over ons het licht Uws aanschijns, o HEERE!”